Coraz częściej do poradni trafiają rodzice, którzy jako powód wizyty podają: „mam trudne dziecko”, bądź „jestem rodzicem trudnego dziecka”. Czasami mówią: „Szkoła uważa, że mój syn/córka jest trudnym dzieckiem”. Zatem kim jest trudne dziecko i jak sobie z nim radzić?
Co kryje się pod hasłem trudne dziecko?
Definicje trudnego dziecka bywają bardzo różne, tak jak różne są dzieci, środowiska, w których przebywają, i historie rodzinne. Jednak dość często powtarzają się stwierdzenia typu: „nie słucha”, „wszystko chce robić po swojemu”, „buntuje się, kiedy staramy się mu coś narzucić”, „zaczepia kolegów, prowokuje bójki, w domu nieposłuszne”, „wycofane, na nikogo i na nic nie zważa, robi, co mu wygodne”, „chce rządzić”, „nie chce się uczyć, chodzić do szkoły” itp. Jest to dla mnie ogólna informacja, która mówi mi, że dziecko sprawia trudności wychowawcze, a one z pewnością wpływają na nie, jego rodzinę i inne osoby z otoczenia.
Z reguły negatywnie, bo powoduje to wysoki poziom stresu i konflikty. Często dorośli, tak jak i dziecko są w sytuacji błędnego koła, a cała rodzina jest zmęczona i sfrustrowana. Czasami z poczucia niemocy dochodzi do krzyków, awantur, obraźliwych słów, wzajemnej niechęci. Wszyscy potrzebują wsparcia lub pomocy.
Zanim zaproponuję im konkretne metody działania, muszę się jeszcze sporo od nich wszystkich dowiedzieć, m.in. jak wyglądają trudne zachowania, od kiedy się zdarzają, w jakich sytuacjach, jak przebiegają (sekwencja zdarzeń), w jakich środowiskach (domowe, szkolne, podwórko), jak reaguje dziecko, jak inne osoby, czy są wyjątki, w których ta sama sytuacja nie wywołuje zachowań, czy są osoby, wobec których konflikty nie mają miejsca, itp. Próbuję zrozumieć zachowania innych osób wokół dziecka, które łagodzą, bądź wręcz przeciwnie – wzmacniają trudne reakcje.
Tak, bardzo często nieposłuszeństwo jest zachowaniem wyuczonym i wzmacnianym w interakcjach z innymi osobami. Jak to jest możliwe? Dorośli zwykle wzmacniają pozytywnie trudne zachowania u dzieci, dając im uwagę w trakcie tych zachowań. Jak? Przez tłumaczenie, rozmowę, pocieszanie. Poza tym dziecko otrzymuje wzmocnienie, kiedy rodzice ustępują dziecku, aby powstrzymać jego protesty. Tym samym wzmacniają zachowanie, którego starają się uniknąć.