Orkisz jest jednym z najstarszych gatunków pszenicy, które po wielu latach zapomnienia wraca do łask. Wzrost świadomości społecznej związanej ze zdrowym odżywianiem spowodował, że orkisz zawitał do sklepów w różnych postaciach: mąki, kaszy, chleba, płatków, kawy i słodkich przekąsek. Nic dziwnego, zboże to znane i cenione przed wiekami posiada wiele leczniczych właściwości.
Pszenica orkisz znana już w epoce kamiennej, była najważniejszym zbożem Europy Centralnej. Orkisz prawdopodobnie pochodzi z Azji południowo-wschodniej i był tam rozpowszechniony już w epoce brązu (1600-650 lat p.n.e. ). W czasach Cesarstwa Rzymskiego stanowił podstawowe zboże chlebowe. Uznawany był za źródło siły, więc z chęcią zjadali go gladiatorzy i zawodnicy igrzysk.
Orkisz w Europie był uprawiany w krajach o chłodnym klimacie np. w Skandynawii, w górskich regionach Niemiec, Szwajcarii i Polski. Wiek XII to czas kiedy orkisz cieszył się największą popularnością. Wszystko dzięki mniszce benedyktyńskiej św. Hildegardzie z Bingen. Wychwalała ona zdrowotną moc orkiszu. W niektórych regionach Niemiec jeszcze pod koniec XIX wieku, orkisz był bardziej rozpowszechniony od pszenicy zwyczajnej. Ostatecznie jednak został wyparty przez nowoczesne odmiany pszenicy zwyczajnej, ponieważ dawała ona wyższe plony, jej uprawa była łatwiejsza, a koszty pozyskiwania ziarna niższe.
Całkiem niedawno orkisz znów stał się popularny w Europie jako produkt odżywczy i leczniczy po ponownym odkryciu nauk Hildegardy z Bingen, która przypisywała mu wiele właściwości prozdrowotnych. Ta niemiecka mistyczka za najważniejszy filar medycyny uważała właściwą dietę , której podstawą był orkisz.
Pszenica a orkisz
Orkisz zdecydowanie przewyższa pszenicę, jeśli chodzi o jego skład i prozdrowotne właściwości. Zawiera więcej białka, tłuszczu, błonnika i wielu składników odżywczych niż większość odmian pszenicy.
Zwykła pszenica została wyhodowana w celu ułatwienia uprawy i zbiorów, żeby zwiększyć plon, ma dużą zawartość glutenu, właściwą do produkcji dużej ilości pieczywa przeznaczonego do handlu. W czasie zbioru traci łupinę i z tego powodu jest często zanieczyszczona pestycydami i chemikaliami do ochrony zboża.
Zmniejszenie popularności orkiszu sprawiło, że pozostał nietknięty przez zabiegi „uszlachetniające” stosowane przez rolniczy biznes. Nie poddano go obróbce w celu ulepszenia zbieralności, przyswajalności nawozów sztucznych. W ten sposób zboże to ma te same naturalne wartości co przed kilku tysiącami lat.
Orkisz jest zdrową alternatywą dla pszenicy, wykorzystują to zwłaszcza uczuleni na gluten, którzy często nie mają objawów alergii po spożyciu orkiszu. Często tolerują go nawet osoby chore na celiakię.
Uprawa
Orkisz może być z powodzeniem uprawiany na ubogich glebach. Uprawa nie wymaga stosowania sztucznych nawozów. Zaobserwowano nawet, że przy intensywnym nawożeniu orkisz wyrasta wysoki jednak daje mały plon. Ziarna orkiszu dojrzewają w grubych łupinach, które chronią je przed zanieczyszczeniami i insektami. Jego mocne łuski doskonale zabezpieczają ziarno nawet przed promieniowaniem radioaktywnym.
Orkisz nie jest poddawany działaniu pestycydów jak inne zboża, dlatego odradza się produkcja ekologiczna tego zboża.
Właściwości
Orkisz to bogactwo składników odżywczych. Lista jego dobroczynnych składników jest długa. Jest dobrym źródłem:
- Nienasyconych kwasów tłuszczowych, wśród których dominuje kwas linolenowy;
- Fitosteroli, które mają właściwości obniżania cholesterolu we krwi;
- Pierwiastków (żelazo, magnez, fosfor, wapń) i witamin (wit. A, E, D, B1, B2, B6);
- Glutenu, który jest dobrze przyswajalny przez organizm, dobrze tolerowany nawet przez bezglutenowców;
- Naturalnego antybiotyku Rodanidu- dzięki któremu orkisz zapobiega powstawaniu w organizmie człowieka komórek nowotworowych, działa antyalergicznie, przeciwzapalnie, wzmacnia serce i system nerwowy, zmniejsza poziom cholesterolu we krwi, zapewnia lepszą budowę tkanki mięśniowej, wpływa na poprawienie nastroju. Rodanid wzmacnia także układ odpornościowy i zapobiega nieprawidłowemu przebiegowi ciąży.
- Kwasu krzemowego potrzebnego dla prawidłowego wzrostu skóry, włosów i paznokci.
- Błonnika dlatego produkty orkiszowe sprzyjają dobremu trawieniu;
O jego właściwościach wiedziała Św. Hildegarda, dla której orkisz był najważniejszym środkiem odżywczym i zarazem leczniczym. W XII wieku pisze o nim tak:
…jest najlepszym ze wszystkich zbóż. Ogrzewa, odżywia, wzmacnia i jest łagodniejszy od innych ziaren. Daje człowiekowi mocne mięśnie i zdrową krew, szczęśliwy umysł i pogodną duszę, wspomaga ukrwienie, działa natłuszczająco i łagodniej, niż wszystkie inne ziarna zbóż. Orkisz pozwala rosnąć mięśniom, troszczy się o prawidłowe wytwarzanie krwi oraz o dobre samopoczucie.”- co potwierdzają współczesne badania.
W niemieckiej klinice, nazywanej Uzdrowiskiem Hildegardy orkisz jest od dawna wykorzystywany w leczeniu wielu dolegliwości, przede wszystkim przewlekłych problemów z układem pokarmowym, chorób na tle nerwowym oraz związanych z układem kostnym, nowotworów, a także skutków ubocznych stosowania antybiotyków.
Obecnie dostępnych jest wiele odmian orkiszu, ale tylko pięć z nich ma opisywane przez Hildegardę właściwości.
Hildegarda radzi, by orkisz stanowił podstawę każdego posiłku. Nie powinno sprawić to problemu – obecnie orkisz jest dostępny w przeróżnych postaciach: kaszy (ziarna), grysiku, mąki, otrębów, makaronu, płatków. Z orkiszu wytwarza się też kawę i piwo.
Inspiracją do zmiany nawyków żywieniowych, wprowadzenia orkiszu do diety i zapoznania się z dietetyką XII-wiecznej uzdrowicielki mogą być warsztaty: „Gotuj z Hildegardą” odbywające się w Warszawie. Na których można poznać oryginalne przepisy na dania orkiszowe z wykorzystaniem np.: bertramu i galgantu i wiele innych.
