Profilaktyka nowotworów to problem istotny z punktu widzenia zdrowia publicznego. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że dotyczy głównie osób dorosłych. Rzeczywiście, zapadalność oraz umieralność dotyka w głównej mierze osób starszych, natomiast kształcenie nawyków mających za zadanie zapobiegać nowotworom powinno dotyczyć już dzieci i nastolatków.
Wielu rodziców zwraca uwagę na edukację swoich dzieci w zakresie unikania szkodliwych nawyków, czyli zachowań, które wywierają negatywny wpływ na zdrowie takich jak: palenie papierosów, czy wysokie spożycie tłuszczów. Mniejszą wagę przywiązuje się do wzmacniania zachowań prozdrowotnych, czyli wpływających pozytywnie na stan zdrowia jak np.: zdrowa dieta, aktywność fizyczna.
Rozmawiając z dziećmi i młodzieżą wciąż marginalizowana jest profilaktyka nowotworów typowych dla płci takich jak: nowotwór jąder, sutka, szyjki macicy. Może być to spowodowane tym, iż rozmawianie o seksualności z dzieckiem czy osobą nastoletnią wciąż jest dla większości rodziców wyzwaniem. Należy podejmować działania zmieniające ten trend, które spowodują, że każde kolejne pokolenie będzie bardziej świadome i skłonne do podejmowania odpowiedzialnych decyzji.
Podstawowy podział nowotworów to nowotwory łagodne i złośliwe. Nowotwory złośliwe są na drugim miejscu co do częstości przyczyn zgonów w Polsce. Zagrożenie dla zdrowia kobiet stanowią m.in.: rak sutka, szyjki macicy, a dla mężczyzn: rak jądra czy prostaty.
Rak sutka jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Szacuje się, że co czternasta Polka zachoruje na raka piersi. Jest główną przyczyną zgonów wśród kobiet w wieku 40-55 lat. W ramach profilaktyki pierwotnej zwraca się uwagę na eliminację czynników ryzyka.
W przypadku raka piersi są nimi m.in.: nadmierne spożycie tłuszczy, nadwaga. Do czynników ryzyka, których nie możemy wyeliminować zaliczamy wiek oraz płeć. Możemy natomiast działać w zakresie profilaktyki wtórnej, która ma na celu wczesne wykrycie zmian, co znacznie zwiększa szansę na wyleczenie.
Rodzice każdej młodej kobiety powinni ją zachęcać i edukować w zakresie wykonywania samobadania piersi. Z pomocą może przyjść ginekolog/ginekolożka czy osoby prowadzące działania edukacyjne w tym zakresie. Każda kobieta, już od momentu dojrzewania, powinna każdego miesiąca wykonywać samobadanie piersi. Zaleca się, aby robić je pierwszego dnia po zakończeniu miesiączki. Pozwala to na poznanie własnego ciała i tego jak zmienia się wraz z dojrzewaniem, a w przypadku pojawienia się jakiś zmian chorobowych – szybką reakcję. W wieku od 20 do 30 roku życia zaleca się również wykonywanie badania USG piersi. Na początku co 2 lata, z czasem co rok. Pozwala wykryć zmiany niemożliwe do wyczucia w badaniu palpacyjnym. Kobiety w wieku od 50 do 69 lat, a więc obarczone najwyższym ryzykiem wystąpienia raka piersi, mają możliwość co 2 lata skorzystania z badań mammograficznych w ramach Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Badanie mammograficzne trwa zaledwie kilka minut i nie wymaga szczególnego przygotowania.
Kolejnym nowotworem, który stanowi zagrożenie dla zdrowia kobiet jest nowotwór złośliwy szyjki macicy. Jego główną przyczyną jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Największe ryzyko stanowią wirusy onkogenne – HPV 16 i HPV 18. Do profilaktyki pierwotnej raka szyjki macicy możemy zaliczyć szczepienie przeciwko wirusowi HPV. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego mówią o szczepieniu u dziewczynek w wieku 11-18 lat.
Chłopcy i mężczyźni również powinni być obejmowani szczepieniami, ponieważ mogą przenieść wirusa HPV na partnerkę. Profilaktyka wtórna obejmuje wykonywanie badań cytologicznych. Pozwala na wczesne wykrycie zmian przedmowotworowych i nowotworowych szyjki macicy i całkowite wyleczenie. Każda kobieta, która przeszła inicjację seksualną powinna przynajmniej raz na rok wykonywać badanie cytologiczne.
Najczęściej występującym rakiem wśród mężczyzn pomiędzy 20 a 34 rokiem życia jest rak jądra. Jest rzadko występujący dlatego mało się o nim mówi. Jeżeli zostanie wcześnie wykryty, jest łatwo i całkowicie uleczalny. Każdy mężczyzna od ukończenia 15 roku życia powinien co miesiąc wykonywać samobadanie jąder. Najwygodniej jest wykonywać je po kąpieli, gdy moszna jest rozluźniona i ułatwia wykonanie badania. Jądra należy przesuwać pomiędzy palcami w poszukiwaniu wszelkich zmian. Zdrowe jądro jest gładkie i ma jajowaty kształt. Z wszelkimi wątpliwościami, bądź dolegliwościami takimi jak powiększenie jądra, wyczuwalny guz, uczucie ciężkości w mosznie czy ból jądra należy zgłosić się do urologa.
Rozmawianie o seksualności z dzieckiem czy młodą osobą powinno poruszać szeroki zakres tematów. Ważne jest, aby rodzice uczyli swoje dzieci wzmacniania zdrowia oraz szacunku do niego. Należy im pokazywać na własnym przykładzie, jak prawidłowo dbać o zdrowie. W efekcie dla młodej kobiety i dla młodego mężczyzny badanie profilaktyczne staną się czymś tak oczywistym jak mycie zębów.
Chcesz wiedzieć więcej o edukacji seksualnej dzieci – http://www.ponton.org.pl/