Typy zabaw, typy osobowości
Najciekawsza i najbardziej płodna okazała się jednak klasyfikacja zabaw utworzona przez Caillois, który podzielił wszystkie zabawy, niezależnie od wieku czy kraju pochodzenia graczy, na cztery kategorie:
agon (współzawodnictwo) – należą do niego gry i zabawy oparte na wyłonieniu zwycięzcy. Każdy z bawiących się (osób/zespołów) ma identyczne szanse na początku zabawy i jest zobowiązany do przestrzegania określonych reguł. W dążeniu do wygranej bardzo liczą się umiejętności zawodników, np. wszelkie wyścigi, mocowanie się, lekkoatletyka, boks, szermierka, piłka nożna, bilard, warcaby, szachy, w ogóle wszelkie zawody sportowe.
alea (los) – to kategoria zabaw związanych z przypadkiem. Bawiący się mają takie same szanse na początku, jednak w czasie zabawy (gry) nie tyle zdają się na swoje umiejętnoiści, ile na zrządzenie losu, np. „entliczek-pentliczek”, orzeł czy reszka, zakłady, ruletka, różne rodzaje loterii.
mimicry (naśladowanie) – do tej kategorii przynależą zabawy oparte na graniu jakiejś roli, udawaniu kogoś innego. Podporządkowanie się ścisłym regułom nie jest tak istotne; ważniejsza jest wyobraźnia i wczucie się w inną osobę. Do dziecięcych zabaw w naśladowanie należą zabawy „w dom”, „w lekarza”.
Elementami związanymi z naśladownictwem w przypadku zabaw mogą być: iluzjonizm, bawienie się lalką, przebieranie, przedstawianie sztuk widowiskowych.
ilinx (oszołomienie) – to kategoria skupiająca wszelkie zabawy oparte na doznaniach transowych, upojeniu i panowaniu nad adrenaliną, np. „kręcenie się”, karuzela, huśtawka, chodzenie po linie, narty, alpinizm, ćwiczenia na trapezie.
Klasyfikacja utworzona przez Caillois okazała się strzałem w dziesiątkę. Nie tylko antropolodzy, ale również kulturoznawcy oraz psychologowie zobaczyli, że w tym poczwórnym podziale kryje się potencjał pozwalający opisać nie tylko zabawy, ale wręcz typy osobowości, społeczności czy kultury. Przyjmując te cztery kategorie jako osie organizujące całe cywilizacje, teoria gier stała się teorią kultury. I tak, mówiąc w wielkim skrócie, kultury Afryki czy Indian Ameryki Południowej zorganizowane są według osi mimcry – ilinx, ze względu na rolę, jaką odgrywają w nich maski, rytualne przedstawienia i stany oszołomienia czy opętania. Z kolei cywilizacje starożytnego Rzymu czy Chin oparte były na duecie agon – alea, gdzie współzawodnictwo, zasady, hierarchia były wartościami cenionymi najwyżej, a równocześnie dominowały gry oparte na czystym przypadku.
Małgosia maluje, a Jaś biega
To, co w Caillois może być interesujące dla rodziców, to właśnie zasada łączenia kategorii mimicry – ilinx i agon – alea. To, że temperamenty dzieci również można opisać według Cailloisowskiej klasyfikacji, nie jest zaskoczeniem. Zabawa jest najważniejszą działalnością w życiu dzieci (przynajmniej dopóki w ich życie nie wkroczy szkoła) i zaobserwowanie, jakiego rodzaju aktywnościom oddaje się dziecko, nie wymaga wysiłku, jedynie chwili uwagi i obecności w dziecięcym pokoju. Każdy rodzic pewnie mógłby bez specjalnego zastanowienia określić swoje dziecko jako jeden z typów: mimicry, ilinx, agon czy alea.