KOMENTARZ: Dr Agnieszka Kozioł-Kozakowska dietetyk, Adiunkt w Klinice Pediatrii, Gastroenterologii i Żywienia UJ Collegium Medicum
W ostatnich latach ukazało się wiele badań, które potwierdzają właściwości licznych biologicznie aktywnych związków występujących w sokach owocowych. Wyniki te dostarczają coraz więcej dowodów na pozytywny wpływ bogatej matrycy odżywczej soków owocowych na zdrowie , , .
Czy istnieje związek pomiędzy spożywaniem soków, a otyłością?
Mimo licznych korzyści płynących ze spożywania soku owocowego, wciąż jest wiele doniesień popularno-naukowych, które zwracają uwagę na zwartość cukrów w tych produktach, łącząc ten fakt z występowaniem nadwagi i otyłości zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Przeciwnicy soków owocowych wskazują na to, że otyłość występuje na poziomie epidemii, a związane z nią koszty opieki zdrowotnej są ekstremalnie duże. Za przyczynę tej sytuacji podają wysokie spożycie cukru pochodzącego głównie ze słodzonych napojów (SSB). Wyniki badań dotyczące tej kategorii produktów są często ekstrapolowane na soki owocowe, ponieważ niektóre z nich są naturalnie słodkie (w wyniku zawartości naturalnych cukrów pochodzących z owoców). Jednak jak pokazują amerykańskie badania na przestrzeni ostatnich 20 lat preferencje spożycia płynów zmieniły się i dzieci piją głównie wodę – taki sam trend rysuje się w ostatnim czasie również w przypadku polskich dzieci. , Pomimo tych zmian skala problemu nadwagi i otyłości w populacji pediatrycznej w USA nie zmieniła się, a w Polsce nadal rośnie , .
Niezależnie od roli cukru, wiele innych czynników wpływa na wzrost wskaźnika otyłości, a najważniejszą rolę odgrywa tu nadwyżka ogólnej energii z diety przy niskim poziomie aktywności fizycznej. W metaanalizie 22 badań, w których próbowano odnaleźć zależność pomiędzy spożyciem soków, a otyłością, dodatni związek zaobserwowano tylko w tych badaniach, w których wyniki nie były kontrolowane ze względu na energetyczność diety, natomiast w badaniach, w których taka analiza miała miejsce nie zaobserwowano zależności pomiędzy spożyciem soków, a otyłością u dzieci i młodzieży . Również w metaanalizie Auerbacha, w której przeanalizowano 4657 badań, zauważono, że jedynie 8 z nich charakteryzowało się obserwacją badanych dłuższą niż 6 miesięcy oraz brano w nich pod uwagę kaloryczność diety jako czynnika zakłócającego . W żadnym z tych badań nie zaobserwowano, aby spożycie soku owocowego w izokalorycznej diecie powodowało wzrost masy ciała u dzieci i młodzieży. Co więcej, nie zaobserwowano żadnego negatywnego wpływu spożycia soków na profil lipidowy, kontrolę glikemii czy ciśnienie krwi. W ostatnim czasie ukazały się również wyniki badania HAPIEE, w którym analizowano m.in. trendy spożycia płynów wśród młodzieży we Europie Wschodniej. W tym badaniu również nie zaobserwowano zależności między spożyciem soku owocowego 100% a masą ciała dzieci. Podkreślono również, że z uwagi na wyniki wielu badań dotyczących soków owocowych można polecić ich spożywanie różnym populacjom bez ryzyka ich szkodliwego wpływu na masę ciała . Dodatkowo, warto też zaznaczyć, że dieta osób spożywających soki owocowe zawiera więcej całych owoców, mniej dodatku cukru i większe ilości witaminy C, magnezu, potasu, a także żywności zawierającej błonnik, niż w przypadku osób, które nie włączają soków do swojej codziennej diety.
Czy spożywanie soków może zwiększyć spożycie warzyw i owoców?
Przeciwnicy spożywania soków owocowych twierdzą m.in., że sok nie zastąpi porcji całych owoców, ponieważ zawiera mało błonnika lub zupełnie jest go pozbawiony. Chociaż soki klarowne właściwie nie zawierają błonnika, należy podkreślić, że proces wyciskania soku zatrzymuje większość prozdrowotnych składników odżywczych i fitochemicznych z całego owocu. Bioaktywne składniki 100% soku owocowego wykazały pozytywne działanie kliniczne na markery oksydacyjne, stan zapalany, reaktywność śródbłonka, profile lipidowe, nadciśnienie i agregację płytek krwi , . Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami specjalistów ds. żywienia dziennie powinno spożywać się przynajmniej 5 porcji warzyw i owoców, gdzie jedną z nich może stanowić szklanka soku. Niestety, jak pokazują wyniki badań polskie dzieci nie spełniają tych wymagań i nie spożywają codziennie warzyw i owoców, co najwyżej sięgają po nie tylko kilka razy w tygodniu. Wymaga to zmiany, ponieważ wykształcenie prawidłowych nawyków żywieniowych u najmłodszych przynosi korzystne dla zdrowia rezultaty na przestrzeni dalszego życia. Pomocne w tym mogą okazać się soki, bo jak wskazują wyniki badań NHANES 2007–2010, dzieci pijące soki owocowe spożywają również więcej owoców w porównaniu do tych które soków nie piją .
Amerykańska agencja USDA w odpowiedzi na pojawiające się rekomendacje mówiące o unikaniu soków w diecie dzieci, zwraca uwagę na ekonomiczne i żywieniowe korzyści płynące z ich spożywania. M.in. podkreśla fakt, iż mimo że soki zawierają mało błonnika to posiadają wartość odżywczą, która ma korzystny wpływ na dietę dzieci i ich zdrowie, a spożycie soków pomaga w osiągnięciu rekomendacji dotyczących spożywania warzyw i owoców . Dodatkowo, spożywanie soku może być szczególnie ważne dla podniesienia jakości diety populacji o niższym statusie społeczno-ekonomicznym, biorąc pod uwagę rosnące ceny owoców i warzyw, codzienne przestrzeganie zaleceń dotyczących ich spożycia minimum 5 porcji warzyw i owoców dziennie staje się wyzwaniem. Murray w pracy z 2019 r. dotyczącej wzorów żywieniowych spożycia owoców i soków owocowych przez dzieci i młodzież stanowczo podkreśliła, że rekomendacje żywieniowe mówiące o wykluczaniu poszczególnych produktów spożywczych bez rozważania ich wpływu na ogólną jakość diety może zaszkodzić zachowaniom żywieniowym bez zauważalnych korzyści zdrowotnych .
O Fruit Juice Matters
Fruit Juice Matters to ogólnoeuropejski program informacyjny prowadzony przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Soków Owocowych AIJN, w ramach którego upowszechniane są wyniki wiarygodnych i wszechstronnych badań na temat prozdrowotnych walorów 100% soków owocowych, które spożywane w umiarkowanych ilościach mogą stanowić element zbilansowanej diety. Więcej informacji na temat programu znajduje się na stronie
www.fruitjuicematters.pl/pl
O AIJN
AIJN (European Fruit Juice Association), Europejskie Stowarzyszenie Soków Owocowych, jest stowarzyszeniem reprezentującym branżę soków owocowych – od producentów półproduktów aż po firmy rozlewające soki w Unii Europejskiej. Stowarzyszenie prowadzi działalność od 1958 roku. Jest to międzynarodowa organizacja non-for-profit utworzona na mocy prawa belgijskiego. Stowarzyszenie AIJN zostało wpisane do Europejskiego Rejestru Transparentności (European Transparency Register) Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. Rejestr stanowi internetową bazę danych dotyczących działań lobbingowych, do którego musi zostać wpisana każda organizacja, która chce mieć dostęp do urzędników w Komisji Europejskiej i Parlamencie Europejskim.
Szczegółowe informacje dostępne są na następującej stronie internetowej: www.aijn.org/about
O KUPS
Stowarzyszenie Krajowa Unia Producentów Soków (KUPS) to organizacja non profit zrzeszająca oraz integrująca producentów soków, nektarów i napojów z owoców i warzyw. Reprezentuje firmy dostarczające na rynek krajowy około 60% soków owocowych i warzywnych oraz produkujące około 70% zagęszczonych soków owocowych i warzywnych w Polsce. Stowarzyszenie współpracuje z instytucjami naukowymi, laboratoriami badawczymi, dostawcami półproduktów, maszyn i opakowań. Jest również aktywnym członkiem Stowarzyszenia AIJN oraz SGFW/IRMA (Międzynarodowy System Zapewnienia Jakości Surowców do produkcji soków). W trosce o konsumentów, dokłada starań, aby stale zapewniać wysoką jakość produktów na rynku. W tym celu Stowarzyszenie KUPS przy współpracy z EQCS powołało system samokontroli przemysłowej DSK (Dobrowolny System Kontroli soków i nektarów), którego celem jest dbanie o wysoką jakość produktów dostarczanych konsumentom przez branżę. Wdrożenie systemu praktycznie wyeliminowało jakiekolwiek nieprawidłowości w procesie produkcji soków. Obecnie Polska branża sokownicza jest w grupie nielicznych liderów UE, u których sporadycznie występujące nieprawidłowości są na bieżąco weryfikowane i usuwane.
www.kups.org.pl/konsumenci
100% SOK OWOCOWY – definicja
Produkt naturalny, otrzymany z jednego lub większej liczby gatunków zdrowych, dojrzałych, świeżych, mrożonych lub schłodzonych owoców. Posiada barwę, smak i zapach pochodzące z owoców, z których jest otrzymany. Do 100% soku owocowego można dodać miazgę i komórki miąższu, które były uprzednio oddzielone. Zabronione jest dodawanie jakichkolwiek sztucznych substancji, w tym barwników, konserwantów oraz aromatów. W grudniu 2011 roku Parlament Europejski podjął decyzję o wprowadzeniu zakazu dodatku cukru do soków owocowych (w tym soków 100% owocowych), co usankcjonowało powszechną praktykę. W sokach tych znajduje się tylko ten cukier, który znajdował się w owocach, z których sok został wyprodukowany. Soki owocowe są źródłem witamin, antyoksydantów, mikro-i makroelementów. Zgodnie ze stanowiskiem Instytutu Żywności i Żywienia, szklanka 100% soku owocowego (200 ml) może zastąpić jedną z dziennych porcji owoców.
