Nadszedł czas dojrzewania, kiedy wszelkie zmiany, zarówno fizyczne, psychiczne czy społeczne, przygotowują dziecko do stania się w pełni dorosłym człowiekiem, który ma być gotów do podjęcia zadań społeczno – zawodowych i rodzinnych. Aby to jednak mogło nastąpić dokonuje się w tym młodym człowieku mnóstwo dynamicznych i szybkich zmian! Jak przebiega rozwój psychospołeczny i psychoseksualny nastolatka?
Patrząc na nastolatka z perspektywy rozwoju fizycznego nie sposób nie zauważyć przemian jego wyglądu – są wyraźne i znaczące zarówno dla chłopców jak i dla dziewczyn.
U chłopców następuje rozbudowa masy mięśniowej, często nagły wzrost czy pojawienie się zarostu; a u dziewcząt choćby rosnące piersi, uwydatniająca się talia i wyraźniejsze rysy twarzy. Obserwowalne zmiany fizyczne są wynikiem burzy hormonów, ale także znaczącym źródłem emocji u młodych ludzi.
Dla nastolatków wygląd staje się jednym z ważniejszych aspektów ich osobowości. Jeśli nastolatek postrzega siebie jako postać znacznie odbiegającą od wzorców, wyznaczanych np. przez grupę rówieśniczą czy przez media, wówczas nietrudno o obniżoną samoocenę, niskie poczucie własnej wartości czy częste u dziewcząt utożsamianie wyglądu zewnętrznego z charakterystyką wewnętrzną.
Zmiany hormonalne mają też istotny wpływ na sferę emocjonalną nastolatka. Ten czas to przed wszystkim wyraźna chwiejność emocjonalna, od radości do pogrążania się w smutku i odwrotnie, oraz zauważalna reaktywność czy niezrównoważenie. A jeśli mówimy o pobudzeniu emocjonalnym to przede wszystkim widoczne ono jest w grupie rówieśniczej. Dzieciaki pokrzykują, głośno się śmieją, szturchają. Ale i zdarza się, że w domu mówią podniesionym głosem, trzaskają drzwiami, hałaśliwie okazują radość, złość czy. Skrajne emocje są dodatkowo przez nich hiperbolizowane, np. smutek nabiera wymiaru tragedii, a radość niebywałego uniesienia. Ambiwalencja uczuć widoczna jest również w życiu społecznym, gdzie młody człowiek raz lgnie do ludzi, a za chwilę woli być zupełnie sam. Raz jest niezwykle uprzejmy, a za chwilę arogancki i niesympatyczny.
W okresie adolescencji dość częsta jest bezprzedmiotowość uczuć – nastolatek sam nie wie dlaczego jest mu smutno. Zdarza się, że dziecko starannie maskuje swoje uczucia i emocje, stanowi to wyraz buntu przeciwko wtrącaniu się w jego sprawy, a także wyraża potrzebę intymności. Bez względu na to jak trudne bywa jednoznaczne odczytanie stanu emocjonalnego dziecka, przez nie samo lub bliskich to pewne jest, że niezmiennie potrzebuje ono bycia docenianym. Młodzi często nie mają dostatecznie rozwiniętego poczucia własnej osoby i myślą o sobie w kategoriach nieudolności, głupoty i braku wartości.
Okres dojrzewania to coraz częstsze konfrontowanie się ze światem odpowiedzialności i dorosłości. Nastolatek kształtują swoje poczucie tożsamości oraz wdraża do swojego postępowania normy i wartości społeczne. Dlatego wyróżniamy zagadnienie zwane dojrzewaniem społecznym. Polega ono z jednej strony na rozwoju świadomości społecznej, dzięki której młody człowiek może kształtować swoje oceny czy opinie. Z drugiej strony to przygotowywanie się do określenia swojej roli i zadań w społeczeństwie.
Przyglądając się relacjom nastolatka z otoczeniem można zauważyć, że zdarza się aby na różne sposoby podważał autorytet rodziców. Z drugiej strony związki ze znajomymi zmieniają formę i treść. Adolescencja jest czasem kiedy przyjaźnie pozwalają nabierać pewności siebie bez tracenia swojej indywidualności, jak to częściej było do tej pory. Inne są także relacje damsko – męskie, którym zaczyna towarzyszyć stałość uczuć. A to pozwala młodym ludziom na coraz lepsze poznawanie przede wszystkim siebie.
Na zagadnienie dorastania warto też spojrzeć z perspektywy dojrzewania psychoseksualnego, które na tym etapie rozwoju w sposób szczególny daje o sobie znać. Jest to proces obejmujący wszystkie zjawiska związane z faktem własnej płciowości. Czyli począwszy od kształtowania się własnej płci i jej akceptacji, przez dążenie do integracji całości osobowości, a skończywszy na rozwoju świadomości własnego erotyzmu.
Rozwój psychoseksualny jest procesem, który rozpoczął się już okresie prenatalnym, jednak wyraźniej daje o sobie znać miedzy 12 a 20 rokiem życia. Doświadczenie własnej seksualności ma dla dziewcząt i chłopców nieco inne znaczenie. Wspólną cechą jest natomiast oddzielenie uczuciowości od podniecenia i pożądania.
U chłopców według literatury proces ten jest niepohamowany i pozbawiony kontroli, która pojawia się po 14 roku życia, kiedy zwiększa się świadomość własnej seksualności. Pod koniec okresu dorastania następuje integracja potrzeb seksualnych i więzi emocjonalnej.
U dziewcząt rozwijająca się seksualność wyraża się częściej potrzebą więzi uczuciowej i dążeniem do bliskości. W tym układzie istnieje właściwie nieświadomość potrzeb seksualnych, co zmienia się około 16 roku życia. Początkowo pojawiają się romantyczne marzenia o związkach z chłopcami, potem dopiero nadchodzi pragnienie seksualne. Traktowanie bliskości fizycznej i emocjonalnej nierozłącznie pojawia się pod koniec okresu dojrzewania.
Zarówno u chłopców jak i u dziewcząt dojrzałość psychoseksualna objawia się umiejętnością tworzenia stałych związków.
Bardzo trudno jest dokonać pełnego i jednoznacznego opisu wieku adolescencji. Tysiące badań, setki podręczników próbuje najtrafniej scharakteryzować ten okres w rozwoju człowieka. Tymczasem każde dziecko z uwzględnieniem ogromnej liczby czynników dojrzewa na swój sposób i we własnym tempie. To czas intensywny i niełatwy dla rodziców i wychowawców, ale bez wątpienia szczególnie trudny dla dzieci.
Rodzic nadal pozostaje rodzicem i ważne by nim był. By był blisko, był dla dziecka i zawsze gotowy dla wsparcia, które może okazać się cenniejsze niż kiedykolwiek wcześniej.
———————–
Bibliografia:
Harwas – Napierała B., Trempała J., (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, t. 2, PWN, Warszawa 2006.
