Na pytania: dlaczego regularne badania krwi są tak ważne? Czym jest krew? Jakie są przyczyny niedokrwistości i jakie są sposoby leczenia, odpowiada Prof. dr hab. med. Michał Matysiak, specjalista onkologii i hematologii dziecięcej.
Czym jest krew?
Krew jest jedyną płynną tkanką człowieka, pełniącą niezwykle istotną rolę w organizmie. Cechą charakterystyczną krwi jest możliwość stałego przemieszczania się oraz zdolność przechodzenia do innych tkanek i narządów. Składa się z krwinek oraz z osocza.
Elementami komórkowymi krwi są krwinki czerwone – erytrocyty, krwinki białe – leukocyty, oraz płytki krwi. Krwinki czerwone dostarczają do tkanek i komórek tlen, a odbierają od nich dwutlenek węgla. Procesami odpornościowymi zarządzają krwinki białe, a w krzepnięciu krwi biorą udział przede wszystkim płytki krwi. Dzięki osoczu i krwinkom krew pełni funkcje transportową oraz odpornościową. Spełnia także ważną rolę w procesach krzepnięcia.
Czego można się dowiedzieć z badania morfologii krwi?
Morfologia krwi należy do podstawowych badań diagnostycznych. Badanie to jest tanie, proste i szybkie. Dostarcza istotnych informacji potrzebnych do oceny stanu zdrowia człowieka. Dzięki morfologii możliwa jest nie tylko ocena czynności trzech podstawowych układów szpiku, tj. układu czerwonokrwinkowego, białokrwinkowego i płytkotwórczego, lecz także uzyskanie danych niezbędnych w identyfikacji wielu chorób. Morfologię wykonujemy również w celu określenia efektów leczenia zakażeń oraz innych chorób, w tym przede wszystkim niedokrwistości.
Czy choroby krwi lub układu krwiotwórczego występują u dzieci?
Choroby krwi i układu krwiotwórczego występują w każdym wieku, a tym samym mogą dotyczyć każdego z nas. Są one także dość częste wśród dzieci, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Zmniejszenie stężenia hemoglobiny, czyli niedokrwistość, może wystąpić w każdym wieku i o ile myśli się o niej w okresie noworodkowym i niemowlęcym, o tyle problem ten pomija się często w późniejszych okresach życia dziecka, nie mówiąc już o osobach dorosłych.
Jakie są choroby ukadu czerwonokrwinkowego?
Najczęstszą chorobą układu czerwonokrwinkowego, występującą w każdym wieku, jest niedokrwistość. To stan, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny, któremu towarzyszy lub nie – zmniejszenie liczby krwinek czerwonych.
Najczęstszą przyczyną niedokrwistości jest niedobór żelaza w organizmie. Zaburzenia dotyczące układu czerwonokrwinkowego polegać mogą także na zwiększeniu liczby krwinek czerwonych, co nazywamy policytemią lub erytrocytozą. Stan ten występuje w sytuacji wzrostu liczby krwinek czerwonych.
Które dzieci znajdują się w grupie ryzyka występowania niedokrwistości wynikającej z niedoboru żelaza?
Do tej grupy zalicza się przede wszystkim dzieci przedwcześnie urodzone, dzieci z ciąż mnogich, dzieci narażone na straty krwi w okresie porodowym czy też urodzone przez matki, które w ciąży cierpiały na niedokrwistość, a także niemowlęta z obniżonym poziomem hemoglobiny w okresie noworodkowym. Ostatnio do tej grupy zalicza się także dzieci z niską masą urodzeniową.
Wcześniaki nie otrzymały od matek w czasie ciąży pełnego zapasu żelaza, potrzebnego do zapewnienia im prawidłowego rozwoju. W warunkach optymalnych żelazo przekazywane jest dziecku przez matkę w okresie ostatnich trzech miesięcy ciąży.
Matka z głęboką niedokrwistością w czasie trwania ciąży sama nie ma dostatecznych zapasów żelaza, nie może więc przekazać go dziecku w odpowiedniej ilości, a dzieci z ciąż mnogich muszą podzielić je pomiędzy siebie. Zapas żelaza przekazywany jest przez matkę zwykle jednemu dziecku i dlatego każde z nich otrzymuje tylko część.
Dlaczego tyle uwagi poświęca się niedokrwistości z niedoboru żelaza, jej zapobieganiu oraz właściwej diecie?
Wynika to z roli, jaką odgrywa żelazo w organizmie człowieka. Niedobór żelaza powoduje nie tylko zaburzenie produkcji erytrocytów przenoszących w organizmie tlen, lecz także nieprawidłową czynność lub brak wielu enzymów niezbędnych do prawidłowej pracy organizmu, gdyż żelazo albo jest ich składnikiem, albo jest niezbędne do ich prawidłowego funkcjonowania. Niedobór tego pierwiastka wpływa też na rozwój mózgu i całego układu nerwowego, dlatego nieleczona niedokrwistość u dzieci jest tak groźna, a leczenie i zapobieganie jej jest tak ważne.
Czy możliwy jest nadmiar żelaza w organizmie i czym to grozi?
Pajenci często otrzymujący transfuzje krwi w ramach leczenia wspomagającego przewlekłą niedokrwistość czy inne choroby, w których transfuzje są niezbędne dla ratowania życia i normalnego funkcjonowania organizmu, należą do osób narażonych na zwiększoną kumulację żelaza w organizmie.
Następstwa przeładowania żelazem mogą być bardzo poważne, dlatego wskazane jest stosowanie terapii chelatującej, czyli leczenia wspomagającego eliminację żelaza.
Opracowanie i wprowadzenie tej terapii stało się przełomem w leczeniu pacjentów z niedokrwistością zależną od transfuzji. Ta terapia nie tylko przedłuża życie pacjentów, ale również eliminuje wiele groźnych powikłań. Ogromnym postępem jest wprowadzenie do terapii doustnych leków chelatujących. Dzięki nim leczenie prowadzone jest zgodnie z planem, a pacjenci mają większy komfort życia i leczenia.
Jak uniknąć przeładowania organizmu żelazem?
Pragnę podkreślić, że ten problem żelazem dotyczy jedynie niewielkiej liczby dzieci i tylko nielicznych sytuacji klinicznych. Krew jest lekiem ratującym życie, także u tych chorych, u których doszło do przeładowania organizmu żelazem, i o tym powinniśmy zawsze pamiętać. W tych przypadkach przeładowanie żelazem jest powikłaniem leczenia, ale musimy mieć pełną świadomość tego, że transfuzje są leczeniem ratującym życie. Bez tej terapii chorzy niejednokrotnie nie mieliby szansy na dalsze życie. Jak uniknąć przeładowania żelazem? Stosować się ściśle do zaleceń lekarskich, nie korzystać z rad z Internetu, rad sąsiadki czy reklam.
Czym grozi niedobór żelaza w organizmie?
Niedobór żelaza wiąże się z obniżeniem sprawności fizycznej i intelektualnej: spada koncentracja i zdolność zapamiętywania, dochodzi do obniżenia nastroju. Przede wszystkim spada odporność na przeziębienia i infekcje.
Tak przejawia się niedokrwistość, czyli anemia. Jest najgroźniejsza w okresie najbardziej intensywnego rozwoju dziecka, a więc w pierwszym roku życia, a jej skutki, polegające na gorszym rozwoju mowy, rozwoju psychoruchowego i intelektualnego, odczuwane są bardzo długo.
Czy niedokrwistość jest wyłącznie chorobą krwi?
Kiedy choruje krew – choruje cały organizm. To właśnie krew dostarcza organizmowi niezbędny do życia tlen i wszelkie inne konieczne substancje.
Transporterami tlenu są krwinki czerwone, stąd ich niedobór lub nieprawidłowa budowa muszą odbić się na ilości dostarczanego do tkanek tlenu. Dlatego też zaburzenia w zakresie krwinek czerwonych wywierają negatywny wpływ na cały organizm.
Jakie jeszcze inne choroby krwi występują w organizmie czowieka?
Jak powiedziałem wcześniej, we krwi znajdują się krwinki odpowiedzialne za pracę układu odpornościowego, broniącego nas przez zakażeniami, oraz krwinki płytkowe, biorące udział w hamowaniu krwawienia. Tym samym krew pełni niezwykle istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu.
Komórki krwi mogą też ulec przemianie nowotworowej i wtedy mówimy o białaczkach. Choroby krwi mogą także polegać na niewydolności poszczególnych układów w szpiku i tym samym mogą powodować wiele dalszych zdrowotnych komplikacji.
——————–
Prof. dr hab. med. Michał Matysiak – specjalista onkologii i hematologii dziecięcej z Katedry i Kliniki Pediatrii Hematologii i Onkologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.